ایمنی کار در ارتفاع- دستورالعمل ایمنی کار در ارتفاع- قابل کاربرد برای آتش نشانان
بیشترین حادثه در کشور در نتیجه ی حوادث کار در ارتفاع می باشد. از این رو، شرکت SDM، یکی از کاملترین دستورالعمل های ایمنی کار در ارتفاع را برای استفاده ی کارشناسان این حوزه، از طریق لینک زیر، در اختیار شما قرار می دهد. همچنین با توجه به اهمیت این موضوع برای آتش نشانان، بخش قابل توجهی از این سند، مورد کاربرد برای آتش نشانان و تیم های آتش نشانی نیز می باشد.
۳-۱- کار در ارتفاع: هر کار یا فعالیتی که موقعیت انجام آن، در ارتفاع بیش از ۱٫۲ متر نسبت به سطح مبنا انجام گیرد.
۳-۲- سطح مبنا: اولین سطح زیرین جایگاه کار یا سکوی کار در ارتفاع که به بهصورت ایمن گسترش یافته است.
۳-۳- فاصله ایمن: حداقل فاصلهای است که برای جلوگیری از برخورد فرد هنگام سقوط با سطح مبنا مورد استفاده قرار میگیرد.
۳-۴- سامانه محدودکننده: سامانهای است که از قرارگیری فرد در وضعیت سقوط جلوگیری میکند و به دو شکل عمومی نظیر، نرده حفاظتی و فردی شامل نقطه اتصال، لنیارد و کمربند حمایل بند کامل بدن مورداستفاده قرار میگیرد.
۳-۵- سامانه متوقف کننده: سامانهای است که با استفاده از تجهیزات مناسب، در صورت انجام سقوط، با جذب انرژی ناشی از سقوط باعث کاهش شدت صدمات و جراحات وارده به عامل کار در ارتفاع کار میگردد که به دو شکل فردی شامل، کمربند حمایل بند کامل بدن، طناب ایمنی و نظایر آنها و عمومی مانند تور ایمنی مورداستفاده قرار میگیرد.
۳-۶- حمایل بند کامل بدن (هارنس): پوششی است از جنس الیاف با ترکیبات پلیمری و مقاوم که عموماً از انتهای بالای ران تا روی سطح کتف را پوشانده و توسط قلابهایی که به روی آن متصل است، فرد را به سایر تجهیزات سامانههای کار در ارتفاع وصل میکند.
۳-۷- قلاب قفل شونده (کارابین): ابزاری است حلقهای شکل که برای اتصال اجزاء سامانههای کار در ارتفاع به یکدیگر، مورداستفاده قرار میگیرد و به دو شکل پیچی یا قفل خودکار، ایمن میگردد.
۳-۸- لنیارد: طناب یا تسمهای است که بهمنظور ایجاد ارتباط بین عامل کار در ارتفاع با نقطه یا طناب تکیهگاه یا سازه ثابت با کمترین ایجاد مزاحمت مورداستفاده قرار میگیرد.
۳-۹-کمربند ایمنی: وسیلهای است از جنس الیاف طبیعی یا مصنوعی با ترکیبات پلیمری که ناحیه کمر را میپوشاند.
۳-۱۰- شوک گیر: ابزاری است که در روشهای ایمن انجام کار در ارتفاع، بهمنظور کاهش اثر نیروی ضربه حاصل از سقوط، مورد
استفاده قرار میگیرد.
۳-۱۱- طناب ایمنی: طنابی از نوع تکیهگاهی است که در زمان سرخوردن عامل کار در ارتفاع، از دست دادن موقعیت اولیه وی عمل نموده و فرد را در حین سقوط متوقف مینماید.
۳-۱۲- حد بارکاری: حداکثر باری است که توسط بخشی از تجهیزات در وضعیت مشخص شده توسط شرکت سازنده، مجاز به بهره
برداری و استفاده از دستگاه یا تجهیزات میباشد.
۳-۱۳- بارکاری ایمن: (SWL) حداکثر حمل بار در شرایط ایمن که برای بخشی از تجهیزات، در وضعیتهای مشخص در نظر گرفته میشود.
۳-۱۴- داربست: ساختاری است موقتی که برای ایجاد یک یا چند جایگاه کار بهمنظور حفظ و نگهداری افراد و مصالح در ارتفاع و فراهم نمودن دسترسی افراد به تراز بالاتر، مورداستفاده قرار میگیرد و به انواع ثابت، متحرک، دیوارکوب، معلق و نردبانی تقسیم میشود.
۴- مسئولیتها
۴-۱- معاون فنی و توسعه مسئول اجرای این دستورالعمل و اداره HSE مسئول نظارت بر اجرا میباشد.
۴-۲- در پروژههای پیمانکاری مسئولیت اجرای این دستورالعمل بر عهده ناظر پروژه و نظارت بر اجرا بر عهده کارشناس HSE میباشد.
۴-۳- مسئولیت اجرای این دستورالعمل در ایستگاهها بر عهده رئیس ایستگاه و نظارت بر اجرا بر عهده کارشناس HSE می-باشد.
۴-۴ مسئولیت آموزش مفاد این دستورالعمل در ایستگاهها بر عهده رئیس ایستگاه و نظارت بر اجرا بر عهده کارشناس HSE میباشد.
۴-۵- مسئولیت حفاظت از افراد حین آموزش در ایستگاهها بر عهده فرمانده عملیات و معاون فرمانده عملیات میباشد.
۴-۶- مسئولیت بازنگری و تجدیدنظر در این دستورالعمل بر عهده اداره HSE میباشد.
۵- روش انجام کار
انجام کار در مکانهایی که بلندی آن از سطح زمین ۸۰/۱ متر باشد، عملیات کار در ارتفاع محسوب میشود و ضروری است که در این قبیل فعالیتها اقدامات لازم جهت پیشگیری از سقوط در نظر گرفته شود. در فرآیند ایمنسازی عملیات کار در ارتفاع ۳ مرحله وجود دارد:
- پرهیز از کار در ارتفاع و یا انجام بخشهایی از آن در سطح زمین در شرایطی که این امکان وجود داشته باشد.
- استفاده از روشها و تجهیزاتی که خطر سقوط افراد در حین کار را از بین ببرد، درصورتیکه الزاماً کار میبایست در ارتفاع انجام گیرد.
- استفاده از روشها و تجهیزاتی که ارتفاع سقوط و شدت صدمات ناشی از سقوط را کاهش دهد در شرایطی که امکان از بین بردن خطر سقوط وجود نداشته باشد.
برنامهریزی کار در ارتفاع فرآیندی است که نیاز به یک مدیریت متمرکز دارد. در این فرآیند هدایت تیم بر عهده گروهی از متخصصین مجرب خواهد بود که احاطه کاملی بر عملیات و نحوه ایمنسازی آن داشته باشند. این عملیات در سه مرحله: شناسایی خطرات، آنالیز آنها و پیشبینی اقدامات کنترلی انجام میشود.
در این مرحله بایستی محل و شرایط کار در ارتفاع بهطور کامل مورد بررسی قرارگرفته و امکان بروز خطراتی همچون سقوط افراد، لغزش بر روی سطوح کاری، سقوط اشیاء و ابزارآلات و … مورد بررسی قرار گیرد.
در این مرحله از برنامهریزی کار در ارتفاع، بایستی مواردی ازجمله ارتفاع کار، استحکام و ایمنی سطوح کار، حفاظهای جانبی، لغزندگی سطح کار، احتمال سقوط اشیاء و ابزارآلات از سطوح و ارتفاع بالاتر، احتمال سقوط اشیاء و ابزارآلات از سطح کار به پایین و … با عنایت به بزرگی خطر و شدت صدمات و خسارات وارده احتمالی ناشی از آن مورد ارزیابی قرارگرفته و اولویتهای اصلاحی تعیین گردد.
در این مرحله، بر اساس تجزیهوتحلیل خطرات شناسایی شده و همچنین تجهیزات، تأسیسات، تجارب و تواناییهای افراد و امکانات موجود، اقدامات کنترلی لازم پیشبینی و اجرا میگردند.
یکی از مخاطرات عمده کار در ارتفاع، سقوط اشیاء و اجسام است که علاوه بر خسارت به تجهیزات، میتواند باعث آسیب به افرادی شود که در حال عبور و یا مشغول به کار در محل هستند، از اینرو لازم است موارد ذیل بهدقت موردتوجه قرار گیرد.
- در این قبیل کارها که احتمال سقوط اشیاء و افراد زیاد است، استفاده از شبکهها (توریها) ی ایمنی ضروری است.
- انجام کار و یا عبور از محلی که کار در ارتفاع انجام میشود، بدون تأیید مهندس ایمنی ممنوع است.
- هنگام کار در ارتفاع استفاده از کمربندهای ایمنی مخصوص کار در ارتفاع مجهز به گیرهها و سایر وسایل نگهداری ابزار ضروری است.
- منطقه ممنوعه عبور باید با استفاده از علائم هشداردهنده مشخص گردد و عبور و مرور در آن کنترل شود.
- در صورت نیاز به عبور یا انجام کار همزمان، باید احتیاطهای کامل لحاظ و از تجهیزات حفاظتی مناسب، بهویژه کلاه ایمنی، استفاده شود
- اقدامات مورد نیاز در صورت سقوط یک فرد
علیرغم به کار بستن تدابیر ایمنی، امکان بروز حادثه در هنگام کار هیچگاه به صفر نمیرسد. از اینرو لازم است آمادگی لازم برای مواجهه با انواع حوادث کاری ایجاد گردد. یکی از مهمترین حوادث کار در ارتفاع، سقوط افراد انجام دهنده کار است. مهمترین اقدامی که در صورت سقوط فرد باید انجام داد عبارتاند از:
- حفظ خونسردی.
- متوقف کردن عملیات/ ابزار.
- قطع جریان برق (درصورتیکه سقوط در اثر برقگرفتگی باشد).
- چک کردن علائم حیاتی (در صورت شدید بودن جراحات).
- شناسایی قسمتهای آسیبدیده بدن.
- آتلبندی عضو شکسته و خودداری از حرکت دادن بیمورد مصدوم.
- اطلاع به اورژانس و اداره HSE و درخواست کمک با توجه بهشدت حادثه و جراحات وارده به مصدوم.
- موقعیت انجام عملیات
موقعیت انجام عملیات ازجمله مواردی است که در تجزیهوتحلیل خطرات کار در ارتفاع و پیشبینی اقدامات کنترلی بایستی مورد بررسی قرار گیرد. خطوط هوایی انتقال برق، حفاریهای بدون پوشش، تأسیسات زیرزمینی و … ازجمله مواردی به شمار میروند که بایستی وضعیت آنها در محلی که عملیات کار در ارتفاع انجام میشود، مشخص و در صورت نیاز تمهیدات لازم جهت پیشگیری از بروز حوادث ناشی از آنها پیشبینی گردد.
در صورت نیاز به هرگونه خاکبرداری و حفاری بهمنظور قرار دادن پایه داربستها و یا سایر موارد بایستی در رابطه باوجود کابلهای زیرزمینی انتقال و توزیع نیروی برق در منطقه عملیات بررسی لازم بهعملآمده و ضمن استعلام از مراجع ذیربط، حریمهای قانونی رعایت شده و در صورت لزوم اقدامات احتیاطی از قبیل قطع جریان برق، تغییر موقت یا دائم مسیر، حفاظت و ایزوله کردن این خطوط توسط مراجع مذکور انجام شود.
قبل از شروع عملیات کار در ارتفاع در مجاورت خطوط هوایی برق فشار ضعیف، بایستی مراتب به مسئولین و مراجع ذیربط اطلاع داده شود تا اقدامات احتیاطی لازم از قبیل قطع جریان، تغییر موقت یا دائم مسیر یا روکش کردن خطوط مجاور ساختمان با لولههای پلیاتیلن یا شیلنگهای لاستیکی و نظایر آن انجام شود.
خطوط هوایی انتقال برق به دلیل ویژگیها و خطرات خاص و از طرفی احتمال زیاد مجاورت عملیات کار در ارتفاع با این خطوط، از اهمیت ویژهای برخوردارند. هنگام کار در مجاورت خطوط هوایی انتقال برق و بهویژه خطوط فشارقوی لازم است که این عملیات تحت نظارت مستمر افراد دارای صلاحیت علمی و تجربی در زمینه ایمنی برق صورت گیرد.
- مجریان عملیات کار در ارتفاع بایستی حداقل دارای قدرت دید ۱۰/۴ با عینک و یا بدون عینک باشند.
- مجریان عملیات کار در ارتفاع بایستی از سلامتی کامل برخوردار و فاقد خصوصیت ترس از ارتفاع باشند.
- مجریان عملیات کار در ارتفاع بایستی توانایی سمعی مورد نیاز جهت شنیدن اصوات و صدای سایر همکاران را بدون سمعک یا با استفاده از سمعک داشته باشند. این مسئله بهویژه جهت شنیدن اخطارهای ایمنی اهمیت دارد.
- این افراد بایستی دارای قدرت بدنی، چالاکی، مهارت دستی و هماهنگی مناسب و سرعت انتقال مورد نیاز جهت کار در ارتفاع باشند.
- علائم دال بر نقص عضو یا عدم تعادل روانی که به تأیید پزشکان متخصص رسیده باشد، میتواند منجر به آسیب رساندن به فرد یا دیگران شود و به همین جهت بایستی در بهکارگیری افراد جهت کار در ارتفاع مدنظر قرار گیرد.
- علائم دال بر اینکه فرد مستعد بروز سکته قلبی باشد ازجمله بیماری فشارخون و یا اینکه به دلیل برخی بیماریها مانند صرع دچار کاهش کنترل فیزیکی خود شود، بیانگر عدم صلاحیت وی جهت کار در ارتفاع میباشد لذا در اینگونه موارد انجام معاینات تخصصی و آزمایشات پزشکی ویژه ضرورت داشته، یا میتوان از وجود سایر نیروهای سالم استفاده کرد.
- مجریان عملیات کار در ارتفاع بایستی برخوردار از عمق دید، میدان دید و عدم مشکلات گیجی و گنگی و یا مشخصات نامطلوب دیگر باشند.
درصورتیکه شرایط محیطی بتواند بر روی ایمنی کار در ارتفاع تأثیرات نامطلوبی داشته باشد لازم است کار متوقف گردد شود. ازجمله این شرایط میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- وزش باد با سرعت بیش از ۴۰-۵۰ کیلومتر در ساعت
- کاربر روی در داربستهای فلزی هنگام وقوع رعدوبرق شدید
- استفاده از تجهیزات برقی در هنگام بارندگی و برف (مانند جوشکاری برق)
- لغزنده بودن سطوح کار در اثر ریزش برف یا باران
- عدم وجود نور کافی در محیط عملیات
- عدم وجود دید کافی به علت گردوخاک، مه و یا بارش باران و برف
- نردبان، اجزاء داربست، تجهیزات کار با طناب و سایر تجهیزات و دستگاههای کار در ارتفاع باید قبل از هر بار استفاده توسط عامل کار در ارتفاع بازدید شده و در صورت فرسوده یا معیوب بودن، موضوع را به ناظرین اجرایی گزارش نماید.
- انجام کلیه امور نصب، راهاندازی، بهرهبرداری، سرویس، تعمیر و نگهداری تجهیزات، دستگاه و ماشینآلات کار در ارتفاع باید مطابق با دستورالعمل شرکت سازنده صورت پذیرد.
- کلیه متعلقات داربست، نردبان، تجهیزات، ابزار و وسایل کار در ارتفاع باید قبل از شروع و پس از اتمام کار توسط کارکنان و در فواصل معین دورهای بازرسی و کنترل گردد و مجوز شروع به کار صادر شود.
- کلیه لوازم و تجهیزات کار در ارتفاع باید توسط شخص ذیصلاح بهصورت دورهای مورد بازرسی دقیق قرارگرفته و در صورت مشاهده نقص و یا فرسودگی برای از رده خارج نمودن آن اقدام شود.
- عامل کار یا شخص ذیصلاح باید دارای گواهینامه مهارت فنی لازم از مراکز ذیصلاح بوده و توانایی انجام کار مربوطه را داشته باشد.
- عوامل اجرایی در محدوده کارگاه و عملیات خود مکلف به جلوگیری از ورود افراد متفرقه میباشند. ضمناً نصب علائم هشداری برای کارکنان و افراد متفرقه «مطابق آییننامه علائم ایمنی در کارگاهها» بهنحویکه به سهولت قابلرؤیت باشد و مانع انجام کار نگردد الزامی است.
- حملونقل، نصب، جمعآوری، انبار نمودن و کار با دستگاهها، ماشینآلات و تجهیزات کار در ارتفاع باید بهگونهای باشد که خطری را برای کارکنان و افراد متفرقه ایجاد نکند.
- پرتاب کردن و رها نمودن هرگونه شیء، ابزار، لوازم، تجهیزات و مصالح در حین کار ممنوع است.
- طنابها و کابلها باید در برابر هرگونه سایش، مواد خورنده، گرما و شعله مستقیم مقاوم باشند.
- رعایت آییننامههای مربوط به خطوط برقدار در انجام هرگونه عملیات کار در ارتفاع که افراد و تجهیزات مربوطه در حریم تجهیزات و خطوط برقدار قرار میگیرند، الزامی است.
- در لبه سقفهای شیبدار باید تجهیزات مناسب و کافی جهت جلوگیری از لغزش و سقوط افراد و یا ابزار کار پیشبینی شود.
- افرادی که بر روی سقفهای شیبدار با شیب بیش از ۲۰ درجه کار میکنند باید مجهز به سامانه محدودکننده و یا متوقف کننده گردند و در صورت امکان تورهای حفاظتی در زیر محل کار آنها نصب گردد.
- حضور فرد دوم روی سطح مبنا در هنگام انجام کار روی جایگاههای کار آویزان، بالابرهای سیار، برجی الزامی است.
- هنگام کار در ارتفاع فرد مستقر در جایگاه کار باید متناسب با نوع کار مجهز به وسایل حفاظت فردی از قبیل لباس کار، هارنس، کلاه و کفش ایمنی و سایر لوازم حفاظت فردی گردد.
- استفاده از کمربند ایمنی برای عملیات کار در ارتفاع ممنوع بوده فقط در صورتی مجاز است که بهعنوان سامانه محدودکننده مورداستفاده قرار گیرد و فرد نباید در وضعیت سقوط قرار گیرد.
- نوع، جنس و ابعاد، قابلیت بارگذاری هر پله، نحوه نصب و نگهداری نردبان باید با شرایط جوی، محیطی و نوع عملیات متناسب باشد.
بر اساس NFPA-1001 آتشنشانان سطح یک باید نحوه انجام موارد ذیل را بدانند:
- بالا کشیدن وسایل و تجهیزات با استفاده از طناب و گرههای مناسب
- نحوه انتخاب طناب مناسب برای اهداف مختلف
- نحوه مراقبت و نگهداری از طنابهای مورداستفاده در آتشنشانی
