در صنایع حساس و پرریسک مانند نفت، گاز، پتروشیمی، فولاد، هوانوردی، انرژی، معدن، دفاعی و صنایع دارویی، مدیریت ریسک یک نیاز حیاتی است. شکست سیستم‌های مدیریت ریسک در این صنایع می‌تواند منجر به فجایع انسانی، خسارت‌های مالی گسترده و نابودی اعتبار سازمان شود. به همین دلیل، طی سه دهه اخیر مجموعه‌ای از مدل‌ها، چارچوب‌ها و استانداردهای بین‌المللی برای مدیریت ریسک توسعه یافته‌اند.

این مقاله با رویکردی آکادمیک و اجرایی، بهترین مدل‌های جهانی مدیریت ریسک را معرفی، تحلیل و مقایسه می‌کند و نشان می‌دهد هر مدل برای چه نوع صنعت، چه نوع فعالیت، و چه ظرفیت سازمانی مناسب است. همچنین توضیح داده می‌شود که چرا برخی مدل‌ها فقط «ابزار ارزیابی» هستند اما برخی دیگر «سیستم‌های یکپارچه مدیریت ریسک» به شمار می‌روند.

۱. مقدمه: چرا مدل‌های مدیریت ریسک در صنایع حساس حیاتی هستند؟

در صنایع حساس، ریسک‌ها از جنس خطرات معمول نیستند. اشتباهات کوچک می‌توانند پیامدهای بزرگ ایجاد کنند:

• انفجار
• آلودگی گسترده
• مرگ کارگران
• توقف تولید
• اختلافات حقوقی
• آسیب به سرمایه اجتماعی
• نابودی برند

تحقیقات IOGP، CCPS و OSHA نشان می‌دهد که:

• ۷۵٪ حوادث بزرگ به دلیل مدیریت ریسک ناکارآمد رخ می‌دهد.
• ۵۵٪ از سازمان‌ها از روش‌های غیرمعتبر یا سطحی برای مدیریت ریسک استفاده می‌کنند.
• فقدان استاندارد، نبود فرهنگ ریسک و اجرا نکردن صحیح مدل‌ها عامل شکست است.

بنابراین شناخت مدل‌های معتبر و انتخاب درست آنها یک توانمندی حیاتی برای هر مدیر، مشاور و دانشجوی حرفه‌ای است.

۲. دسته‌بندی مدل‌های جهانی مدیریت ریسک

مدل‌های مدیریت ریسک در صنایع حساس معمولاً در پنج گروه زیر دسته‌بندی می‌شوند:

۲.۱ مدل‌های مدیریت ریسک سازمانی (ERM)

تمرکز: ریسک استراتژیک، مالی، عملیاتی
نمونه: ISO 31000، COSO ERM

۲.۲ مدل‌های مدیریت ایمنی فرآیند (PSM / PSM-based Models)

تمرکز: خطرات فرآیند، تجهیزات، مواد شیمیایی
نمونه: CCPS PSM، OSHA PSM 1910.119

۲.۳ مدل‌های ارزیابی ریسک (PHA Techniques)

تمرکز: شناسایی، تحلیل و ارزیابی خطر
نمونه: HAZOP، HAZID، FMEA، LOPA

۲.۴ مدل‌های مدیریت یکپارچه ایمنی (SMS / HSE-MS)

تمرکز: ایمنی، سلامت، محیط زیست
نمونه: ISO 45001، IOGP HSE-MS Framework

۲.۵ مدل‌های پیش‌بینی ریسک و فناوری‌محور

تمرکز: ریسک دینامیک و مبتنی بر داده
نمونه: BowTie Dynamic، Predictive Safety، Digital Twin Risk Modeling

این مقاله تمام این مدل‌ها را تحلیل می‌کند.

۳. مدل جهانی اول: ISO 31000 – استاندارد بین‌المللی مدیریت ریسک

۳.۱ معرفی علمی ISO 31000

ISO 31000 معتبرترین استاندارد جهانی برای مدیریت ریسک سازمانی (ERM) است.
ویژگی‌های کلیدی آن:

• ساختار سطح‌بالا
• نگاه جامع به ریسک
• قابل اجرا در همه صنایع
• مبتنی بر فرهنگ‌سازی و یکپارچگی
• تضمین «تصمیم‌گیری مبتنی بر ریسک»

۳.۲ مزایای ISO 31000 در صنایع حساس

• توانایی پوشش ریسک‌های پیچیده
• مناسب برای ستاد، مدیریت ارشد و مدیریت پروژه
• ادغام‌پذیری با ISO 45001 و ISO 14001
• رویکرد ریسک‌نگر به تمام تصمیمات

۳.۳ نقاط ضعف

• ابزار ارزیابی ارائه نمی‌دهد
• اجرای آن نیازمند بلوغ سازمانی است

۳.۴ بهترین کاربرد

• مدیریت پروژه‌های بزرگ
• صنایع انرژی، بانکداری، نفت و گاز
• سازمان‌های چندسایته
• شرکت‌های پیمانکاری EPC

۴. مدل جهانی دوم: COSO ERM – عمیق‌ترین چارچوب مدیریت ریسک سازمانی

۴.۱ چرا COSO ERM مهم است؟

COSO ERM در سازمان‌های بزرگ، دولتی و خصوصی استفاده می‌شود.
در صنایع حساس کمک می‌کند:

• ریسک‌های مالی
• ریسک‌های انطباق
• ریسک‌های عملیاتی
• ریسک‌های استراتژیک
• ریسک‌های فناوری اطلاعات

یکپارچه شوند.

۴.۲ ویژگی‌ها

• مدل مکعبی
• تمرکز بر governance
• اتصال ریسک‌ها به اهداف کسب‌وکار
• مناسب مدیران ارشد و هیئت‌مدیره

۴.۳ بهترین کاربرد

• نفت و گاز
• انرژی
• حمل‌ونقل
• صنایع مالی و گروه‌های صنعتی بزرگ

۵. مدل جهانی سوم: PSM – مدیریت ایمنی فرآیند (CCPS و OSHA 1910.119)

۵.۱ تعریف PSM

PSM قدرتمندترین مدل مدیریت خطرات فرآیندی در صنایع شیمیایی، نفت و گاز است.

PSM شامل ۱۴ عنصر OSHA و ۲۰ عنصر CCPS است:

• مدیریت تغییر (MOC)
• تحلیل خطر فرآیند (PHA)
• نگهداری و تعمیرات
• رویه‌های عملیاتی
• طراحی ایمن
• تهیه اطلاعات فرآیند
• مدیریت پیمانکاران
• حادثه‌کاوی
• آمادگی اضطراری

و…

۵.۲ مزایای PSM

• جلوگیری از حوادث بزرگ
• شناسایی خطرات پنهان فرآیندی
• ارائه ساختار برای عملیات پیچیده
• ایجاد سیستم‌های یکپارچه ایمنی

۵.۳ نقاط ضعف

• هزینه بالا
• نیازمند متخصص
• اجرای ناقص = فاجعه

۵.۴ بهترین کاربرد

• واحدهای پتروشیمی
• پالایشگاه‌ها
• صنایع انفجاری و سمی
• صنایع دارویی حساس

۶. مدل‌های ارزیابی ریسک: HAZOP، HAZID، FMEA، LOPA، BowTie

۶.۱ HAZOP (Hazard and Operability Study)

مزایا

• دقیق‌ترین روش شناسایی خطرات فرآیندی
• مناسب برای طراحی واحدهای جدید
• تحلیل وابستگی متغیرهای فرآیند

کاربرد

• صنایع فرآیندی
• پروژه‌های EPC

۶.۲ HAZID – Hazard Identification Study

مزایا

• سریع‌تر از HAZOP
• مناسب شناسایی اولیه خطرات
• قابل اجرا در پروژه‌های بزرگ

کاربرد

• عملیات عمرانی
• بخش‌های عمومی سایت
• پروژه‌‌های آغازین

۶.۳ FMEA – تحلیل حالات خرابی و اثرات آن

مزایا

• تحلیل خرابی تجهیزات
• مناسب صنایع تولیدی و نیروگاهی

کاربرد

• هوافضا
• حمل‌ونقل
• تجهیزات دارویی و پزشکی

۶.۴ LOPA – تحلیل لایه‌های حفاظتی

مزایا

• مناسب تعیین SIL
• تحلیل کمی
• بهترین روش برای پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها

کاربرد

• تعیین نیاز به SIS
• تحلیل سناریوهای با خطر بالا

۶.۵ BowTie – مدل علت–پیامد و مدیریت Barrier

مزایا

• بصری، ساده، سیستماتیک
• بهترین ابزار برای مدیریت Barrier
• مناسب برای ارائه به مدیران و پیمانکاران

کاربرد

• صنایع انرژی
• نفت و گاز
• ساخت‌وساز
• حمل‌ونقل

۷. مدل جهانی IOGP HSE-MS – سیستم مدیریت HSE صنعت نفت و گاز

این مدل توسط IOGP توسعه یافته و یکی از حرفه‌ای‌ترین مدل‌های HSE دنیا محسوب می‌شود.

۷.۱ عناصر اصلی مدل

• رهبری
• مدیریت ریسک
• مدیریت تغییر
• عملیات ایمن
• مدیریت پیمانکاران
• حادثه‌کاوی
• فرهنگ ایمنی
• بهبود مستمر

۷.۲ بهترین کاربرد

• شرکت‌های نفتی بزرگ
• صنایع دریایی
• حفاری
• صنایع گاز طبیعی

۸. مدل Swiss Cheese (Reason Model)

۸.۱ تعریف

مدل «پنیر سوئیسی» جیمز ریزن بهترین مدل برای تحلیل خطاهای انسانی و شکست‌های سیستمی است.

۸.۲ کاربرد

• تحلیل حوادث
• طراحی کنترل‌های چندلایه
• تحلیل فواصل بین Barrierها

۸.۳ صنایع مناسب

• هوافضا
• هوانوردی
• نیروگاه‌ها
• پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها

۹. مدل‌های پیش‌بینی ریسک (Predictive & Dynamic Risk Models)

با ورود فناوری، مدل‌های جدیدی شکل گرفتند:

۹.۱ Predictive Safety Models

با استفاده از AI:

• تحلیل رفتار
• شناسایی الگوهای خطر
• پیش‌بینی حوادث قبل از وقوع

۹.۲ Dynamic BowTie

با اتصال BowTie به داده‌های واقعی هردقیقه:

• تغییر Real-Time Barrier Status
• پایش مداوم سناریو
• نمایش ریسک لحظه‌ای

۹.۳ Digital Twin Risk Modeling

با شبیه‌سازی دیجیتال سایت:

• تست سناریو بدون خطر
• تعیین حساسیت عملیات
• تحلیل انتشار گاز یا شکست تجهیزات

این مدل‌ها آینده مدیریت ریسک هستند.

۱۰. مدل مدیریت بحران و تداوم کسب‌وکار (BCM / ISO 22301)

۱۰.۱ نقش BCM در صنایع حساس

BCM تضمین می‌کند که:

• عملیات در بحران ادامه یابد
• ریسک‌های حیاتی کنترل شود
• تاب‌آوری سازمان افزایش یابد

۱۰.۲ بهترین کاربرد

• انرژی
• نفت و گاز
• آب و برق
• صنایع حمل‌ونقل

۱۱. چگونه بهترین مدل را برای سازمان انتخاب کنیم؟

این بخش برای مشاوران و مدیران بسیار مهم است.

۱۱.۱ معیارهای انتخاب مدل

• ماهیت ریسک‌ها
• حساسیت صنعت
• توانمندی سازمان
• سطح بلوغ HSE
• بودجه
• تعداد پیمانکاران
• پیچیدگی فرآیند
• الزامات قانونی

۱۱.۲ پرسش‌های کلیدی

1. آیا ریسک‌ها از نوع فرآیندی هستند یا سازمانی؟
2. ساختار سازمان چقدر بلوغ دارد؟
3. آیا هدف ما کاهش حوادث کوچک است یا حوادث فاجعه‌آمیز؟
4. آیا نیاز به تحلیل کمی داریم؟
5. آیا فناوری در دسترس است؟

۱۲. مقایسه جامع مدل‌ها

مدل	نوع ریسک	نقاط قوت	نقاط ضعف	بهترین صنایع
ISO 31000	سازمانی	جامع، سطح‌بالا	ماهیت مفهومی	انرژی، EPC
COSO ERM	استراتژیک	تمرکز بر Governance	پیچیده	صنایع بزرگ
PSM	فرآیندی	بسیار قوی	هزینه‌بر	نفت، گاز، پتروشیمی
HAZOP	طراحی/عملیات	دقیق	زمان‌بر	فرآیندی
FMEA	تجهیزمحور	جزئی	کمتر مناسب فرآیند	هوافضا، تولید
LOPA	کمی	تعیین SIL	نیاز به داده زیاد	پتروشیمی
BowTie	Barrier محور	ساده، قدرتمند	نیازمند تخصص	انرژی
IOGP HSE-MS	یکپارچه	کامل	نیازمند فرهنگ بالا	نفت و گاز
Swiss Cheese	سیستماتیک	تحلیل رفتار	ابزارمحور	هوانوردی
Predictive Safety	هوشمند	آینده‌نگر	نیازمند فناوری	همه صنایع پیچیده

۱۳. آینده مدل‌های مدیریت ریسک در صنایع حساس

ترندهای آینده شامل:

• دیجیتال‌سازی کامل
• Dynamic PHA
• AI-assisted HAZOP
• Predictive Safety
• ابزارهای Wearable
• اتوماسیون کنترل‌ها
• مدل‌های مبتنی بر Big Data
• ادغام HSE با ESG
• مدل‌های هوشمند پیمانکاران

سازمان‌هایی که این روندها را بپذیرند، از حوادث بزرگ دور خواهند ماند.

۱۴. جمع‌بندی

مدیریت ریسک در صنایع حساس دیگر یک انتخاب نیست—یک ضرورت حیات سازمان است.
بهترین مدل‌ها برای مدیریت ریسک آنهایی هستند که:

• مناسب صنعت
• مناسب فرهنگ سازمان
• قابل اجرا
• قابل اندازه‌گیری
• و مبتنی بر داده باشند

ترکیب درست مدل‌ها (نه استفاده منفرد) همیشه بهترین نتیجه را می‌دهد.
به‌عنوان نمونه:

• HAZOP + LOPA + BowTie + PSM + ISO 31000
  یک ترکیب ایده‌آل برای صنایع نفت، گاز و پتروشیمی است.

سازمان‌هایی که مدیریت ریسک را یک «هزینه» می‌بینند محکوم به شکست‌اند؛
اما سازمان‌هایی که آن را یک «سرمایه استراتژیک» می‌دانند، آینده خود را تضمین می‌کنند.

 

مفهوم «حوادث صفر» (Zero Incident) سال‌هاست که یکی از بلندپروازانه‌ترین اهداف در سیستم‌های مدیریت HSE و مدیریت ریسک سازمان‌هاست. برخی آن را یک رویا می‌دانند، برخی آن را یک استراتژی انگیزشی، و برخی آن را یک هدف کاملاً قابل دستیابی. اما حقیقت چیست؟ آیا صفر حادثه واقعاً قابل دستیابی است یا تنها یک شعار مدیریتی؟ این مقاله با اتکا بر تئوری‌های رفتار سازمانی، فرهنگ ایمنی، مدل‌های مدیریت ریسک، و تجربیات صنایع بزرگ جهان (نفت، گاز، پتروشیمی، حمل‌ونقل، برق، عمرانی و معدن) تحلیل می‌کند که «صفر حادثه» چگونه به یک واقعیت تبدیل می‌شود، نه یک شعار.

۱. مقدمه – آیا صفر حادثه یک رویاست یا واقعیت سازمان‌های پیشرو؟

شعار «Zero Harm» یا «Zero Incident» ابتدا در شرکت‌های نفتی و تولیدی مطرح شد، اما بسیاری معتقد بودند:

• انسان جایزالخطاست
• خطر همیشه وجود دارد
• سیستم‌ها کامل نیستند

بنابراین چگونه می‌توان به «۰ حادثه» رسید؟

اما تجربه ۲۰ سال اخیر نشان داده است که:

• شرکت‌هایی بوده‌اند که ۵، ۱۰ یا ۱۵ سال بدون حادثه جدی کار کرده‌اند.
• پروژه‌های بزرگ EPC با ده‌ها پیمانکار صفر حادثه ثبت کرده‌اند.
• صنایع پرخطر مانند حفاری، پتروشیمی و معدن به این هدف نزدیک شده‌اند.

بنابراین صفر حادثه ممکن است—اما تنها با سیستم‌های سنتی HSE هرگز محقق نمی‌شود.

این مقاله توضیح می‌دهد چگونه.

۲. مفهوم واقعی Zero Incident: یک مدل مهندسی، نه یک شعار

بسیاری از سازمان‌ها Zero Incident را به اشتباه «نبود حادثه» می‌دانند، اما تعریف صحیح آن:

Zero Incident = وجود سیستم‌ها، رفتارها و فرایندهایی که احتمال حادثه را به نزدیک صفر می‌رساند.

یعنی:

• Zero Accident نتیجه است
• Zero Incident یک فرآیند است
• Zero Harm یک فرهنگ است

پس هدف نه «صفر شدن عدد»، بلکه «صفر شدن مسیرهای منتهی به حادثه» است.

۳. چرا اکثر سازمان‌ها به صفر حادثه نمی‌رسند؟

۳.۱ اتکا به دستورالعمل و چک‌لیست

سازمان‌ها فکر می‌کنند با نوشتن دستورالعمل، حادثه کاهش می‌یابد.

۳.۲ تمرکز بر lagging indicators

سازمان‌ها فقط تعداد حوادث را می‌شمارند؛ اما رفتارها و پیش‌نشانگرها را اندازه نمی‌گیرند.

۳.۳ نبود فرهنگ ایمنی فعال

فرهنگ واکنشی (Reactive) نمی‌تواند به صفر برسد.

۳.۴ ضعف در مدیریت پیمانکار

پیمانکاران بزرگترین منبع حوادث هستند.

۳.۵ نبود یک سیستم پیش‌بینی حادثه

بدون predictive safety، صفر حادثه غیرممکن است.

این مقاله توضیح می‌دهد دقیقا چگونه این پنج عامل باید مهندسی شوند.

۴. اصول علمی دستیابی به صفر حادثه – مدل هفت‌بعدی Zero Harm

بر اساس استانداردهای بین‌المللی (OSHA، CCPS، ISO 45001، IOGP) می‌توان دستیابی به Zero Incident را در هفت دسته زیر طبقه‌بندی کرد:

۴.۱ رهبری و Commitment سطح بالا

صفر حادثه نیازمند:

• تعهد واقعی مدیر عامل
• حضور فیزیکی مدیران در میدان
• الگو بودن در رفتار ایمنی
• ادغام ایمنی در KPIهای کلیدی
• پاسخگویی برای شکست‌های ایمنی

هیچ سازمانی بدون Safety Leadership پایدار، به صفر حادثه نمی‌رسد.

۴.۲ فرهنگ ایمنی بالغ (Mature Safety Culture)

فرهنگ ایمنی شامل پنج سطح است:

1. Pathological: ایمنی بی‌اهمیت است
2. Reactive: ایمنی فقط پس از حادثه مهم می‌شود
3. Calculative: سیستم‌ها و چک‌لیست‌ها وارد می‌شوند
4. Proactive: پیش‌بینی خطر
5. Generative: ایمنی بخشی از DNA سازمان

Zero Incident تنها در سطح ۴ و ۵ امکان‌پذیر است.

۴.۳ شناسایی خطرات به‌صورت پویا (Dynamic Hazard Identification)

فرآیندهای زیر باید به‌روزرسانی شوند:

• HAZID پویا
• HAZOP دوره‌ای
• BowTie مبتنی بر Barrier Failure
• LOPA مبتنی بر Real Data

خطرات در زمان ثابت نمی‌مانند؛ پس سیستم شناسایی خطر نیز باید پویا باشد.

۴.۴ مدیریت رفتارها (Behavior-Based Safety)

تحقیقات نشان می‌دهد:

بیش از ۸۵٪ حوادث ناشی از رفتار انسانی است.

بنابراین:

• مشاهده رفتار
• بازخورد سازنده
• مشارکت کارکنان
• سیستم گزارش‌دهی بدون ترس
• تقویت رفتارهای ایمن

باید به مرکز سیستم HSE تبدیل شوند.

۴.۵ دیجیتال‌سازی و استفاده از فناوری‌های نوین

Zero Incident بدون فناوری تقریباً غیرممکن است.

فناوری‌های کلیدی:

• AI برای پیش‌بینی حوادث
• IoT برای پایش وضعیت محیط
• Wearables برای مانیتورینگ Fatigue
• Digital Twin برای مدل‌سازی خطرات
• VR/AR برای آموزش‌های ایمنی
• Permit to Work دیجیتال

فناوری، خطای انسانی را کاهش و دقت سیستم‌ها را افزایش می‌دهد.

۴.۶ مدیریت پیمانکاران در سطح جهانی

پیمانکاران مهم‌ترین ریسک سازمان هستند.

سازمان‌های Zero Incident:

• پیمانکاران را همانند پرسنل داخلی آموزش می‌دهند
• سیستم ارزیابی قبل از شروع کار دارند
• رفتار ایمن پیمانکار را پایش می‌کنند
• KPI مشترک بین پیمانکار و کارفرما ایجاد می‌کنند
• سوءعملکرد پیمانکار را بدون تعارف متوقف می‌کنند

۴.۷ سیستم‌های یادگیری از حوادث (Learning Organization)

Zero Incident زمانی ممکن است که سازمان:

• هر حادثه را به‌عنوان داده ارزشمند ببیند
• تحلیل ریشه‌ای (RCA / Tripod / TapRooT) واقعی انجام دهد
• درس‌آموخته‌ها را پیاده کند
• داده‌ها را با سایر سایت‌ها به اشتراک بگذارد

یادگیری، ستون فقرات صفر حادثه است.

۵. مسیر دستیابی به Zero Incident – مدل اجرایی ۸ مرحله‌ای

بر اساس تجارب شرکت‌های بین‌المللی (IOGP, Shell, BP, TotalEnergies, NASA)، مسیر دستیابی به Zero Incident شامل ۸ گام است:

گام ۱: تعریف چشم‌انداز و استراتژی Zero Harm

• تعیین فلسفه Zero Accident
• تعیین اهداف ملموس (Leading & Lagging KPIs)
• ابلاغ رسمی چشم‌انداز به کل سازمان

گام ۲: ارزیابی شکاف (GAP Assessment)

بررسی:

• شکاف فرهنگی
• شکاف سازمانی
• شکاف مهارتی
• شکاف فناوری
• شکاف فرآیندی

گام ۳: طراحی معماری HSE

تعیین:

• فرآیندها
• ساختارها
• نقش‌ها
• شاخص‌ها
• مسئولیت‌ها

Zero Incident بدون معماری درست، امکان‌پذیر نیست.

گام ۴: توانمندسازی کارکنان و سرمایه انسانی

این مرحله شامل:

• آموزش عملی، نه تئوری
• شبیه‌سازی VR
• Empowerment کارکنان
• تقویت Safety Mindset

گام ۵: دیجیتال‌سازی سیستم‌ها

• نرم‌افزار مدیریت حوادث
• سیستم Permit دیجیتال
• نظارت IoT
• داشبورد مدیریتی
• تحلیل رفتار با AI

گام ۶: مدیریت رفتار ایمنی

• رصد رفتارهای ناایمن
• تشویق رفتارهای ایمن
• گزارش‌دهی بدون ترس
• تقویت رفتار مطلوب از طریق گفتگو

گام ۷: استقرار سیستم پایش و ممیزی مستمر

• ممیزی‌های برخط
• بازبینی Barrierها
• تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
• بررسی Leading Indicators

گام ۸: ایجاد فرهنگ یادگیری و بهبود مستمر

• انتشار درس‌آموخته‌ها
• اصلاح سریع کنترل‌ها
• جلسات بازخورد
• بازنگری استراتژیک

۶. ویژگی‌های سازمان‌هایی که واقعاً به صفر حادثه نزدیک شده‌اند

مطالعات نشان می‌دهد این سازمان‌ها:

۶.۱ یک فرهنگ گزارش‌دهی بالغ دارند

کارکنان بدون ترس گزارش می‌دهند.

۶.۲ رفتار مدیران همیشه با PPE و اصول ایمنی همسو است

Safety Walkهای واقعی، نه نمایشی.

۶.۳ پیمانکاران به‌طور فعال مدیریت می‌شوند

نه اینکه فقط «امضا» کنند.

۶.۴ فرآیندهای HSE ساده و کاربردی هستند

نه انباشته از کاغذبازی.

۶.۵ آموزش‌ها عملی، جذاب و VRمحور هستند

آموزش واقعی، رفتار را تغییر می‌دهد.

۶.۶ سیستم‌های دیجیتال به‌صورت روزانه استفاده می‌شوند

نه اینکه فقط موجود باشند.

۶.۷ ریسک‌پذیری سازمان پایین و محافظه‌کار است

در ابهام، کار متوقف می‌شود.

۷. نقش فرهنگ در دستیابی به صفر حادثه

صفر حادثه یک موضوع فرهنگی است نه فنی.

۷.۱ چگونه فرهنگ Zero Harm ساخته می‌شود؟

• گفت‌وگوهای مستمر مدیران درباره ایمنی
• رفتار الگو (Role Modeling)
• گزارش‌دهی آزاد
• حمایت از Stop Work Authority
• تقدیر از رفتارهای ایمن
• تصمیم‌گیری مبتنی بر ریسک

۷.۲ ویژگی‌های فرهنگ Zero Harm

• احترام عمیق به جان انسان
• عدم تحمل رفتارهای ناایمن
• اعتماد و شفافیت
• مشارکت گسترده کارکنان

۸. فناوری؛ قلب سازمان‌های Zero Incident

هیچ سازمان پیشرو بدون فناوری به Zero Incident نرسیده است.

۸.۱ ابزارهای کلیدی

۱. سیستم‌های پوشیدنی (Wearables)

برای:

• تشخیص خستگی
• ضربان قلب
• شرایط جسمی
• لرزش

۲. IoT

برای:

• گاز
• دما
• رطوبت
• لرزش تجهیزات
• شناسایی نشت

۳. AI

برای:

• رفتارشناسی
• شناسایی پترن‌های خطر
• پیش‌بینی حوادث

۴. VR و AR

برای:

• آموزش
• تجربه شرایط خطرناک بدون ریسک

۵. Digital Twin

برای:

• شبیه‌سازی کل سایت
• سناریوهای حادثه
• تحلیل تغییرات

۹. نقش تحلیل داده در دستیابی به صفر حادثه

سازمان‌ها با تحلیل داده‌های HSE می‌توانند:

• مسیرهای حادثه را کشف کنند
• رفتار کارکنان را تحلیل کنند
• شکست کنترل‌ها را پیش‌بینی کنند
• الگوهای خطر را شناسایی کنند

و به مرحله Safety Intelligence برسند:

یعنی ایمنی مبتنی بر داده، نه احساس و تجربه.

۱۰. چالش‌های دستیابی به Zero Incident

۱۰.۱ مقاومت فرهنگی

«هیچ‌وقت نمی‌شه حادثه صفر باشه.»

۱۰.۲ فشار تولید

اگر تولید مهم‌تر از ایمنی شود، صفر حادثه غیرممکن است.

۱۰.۳ پیمانکاران

سطح پایین ایمنی پیمانکار، کل پروژه را نابود می‌کند.

۱۰.۴ پیچیدگی عملیات

صنایع پیچیده به سیستم‌های HSE پیچیده نیاز دارند.

۱۰.۵ ضعف در مدیریت تغییر

MOC ناقص می‌تواند مسیر Zero Incident را نابود کند.

۱۱. آیا Zero Incident پایدار است؟

پاسخ:
بله، اگر یک سازمان:

• فرهنگ ایمنی بالغانه داشته باشد
• سیستم‌ها پویا باشند
• آموزش‌ها واقعی باشند
• فناوری به‌درستی استفاده شود
• رفتارها مدیریت شوند
• رهبری متعهد باشد

Zero Incident می‌تواند پایدار باشد.

۱۲. جمع‌بندی

صفر حادثه یک هدف رویایی نیست؛
یک استراتژی سازمانی حرفه‌ای است.

برای دستیابی به آن:

1. فرهنگ ایمنی بالغ لازم است
2. رهبری ایمنی ضروری است
3. شناسایی خطرات باید پویا باشد
4. فناوری باید در قلب سیستم قرار گیرد
5. رفتارها باید مدیریت شوند
6. پیمانکاران باید در کنترل باشند
7. یادگیری باید بخشی از DNA سازمان باشد

Zero Incident یک عدد نیست،
یک مدل ذهنی، یک فرهنگ، و یک سیستم مدیریتی است.

 

 مقدمه

در دنیای امروز، HSE دیگر یک الزام قانونی ساده نیست؛ بلکه یک ستون حیاتی برای پایداری، تاب‌آوری سازمانی، مدیریت ریسک، سودآوری و مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها (CSR) محسوب می‌شود.
فرآیندهایی که طی ۳۰ سال گذشته در سطح جهانی شکل گرفته‌اند، موجب شده است که:

• نقش HSE گسترده‌تر و پیچیده‌تر شود

• مهارت‌های جدید و بین‌رشته‌ای مورد نیاز قرار گیرد

• برخی مشاغل سنتی حذف و برخی مشاغل جدید ایجاد شود

• HSE با فناوری‌های هوشمند ادغام شود

• مدیران ارشد مستقیماً درگیر تصمیم‌گیری‌های HSE شوند

این مقاله این تحولات را در هفت محور کلیدی بررسی می‌کند:

1. تحول استانداردهای بین‌المللی

2. دیجیتالی‌شدن و انقلاب فناوری

3. تغییرات اقلیمی و ریسک‌های جهانی

4. تکامل سیستم‌های PSM و مدیریت ریسک

5. نقش HSE در ESG و مسئولیت اجتماعی

6. جهانی‌شدن زنجیره تأمین

7. آینده مشاغل و Competencyهای موردنیاز

---

۲. محور اول – تحول استانداردها و مقررات بین‌المللی HSE

۲.۱ تکامل استانداردهای مدیریتی – از OHSAS 18001 تا ISO 45001

استاندارد ISO 45001 نه تنها جایگزین OHSAS 18001 شد، بلکه مفاهیم جدیدی را وارد HSE کرد:

• مدیریت ریسک مبتنی بر Context

• نگاه سیستمی به HSE

• ادغام با ISO 9001 و ISO 14001

• تأکید بر رهبری و فرهنگ ایمنی

• Lifecyclethinking

این تحول باعث شد که سازمان‌ها از تفکر پروژه‌محور به انقلاب فرهنگی HSE برسند.

۲.۲ تحول در مقررات OSHA، EPA و اتحادیه اروپا

طی سال‌های اخیر، تغییراتی مانند:

• Hazard Communication (نسخه جدید GHS)

• مقررات Decommissioning

• قوانین جدید درباره حرارت و استرس گرمایی

• الزامات PPE متناسب

• مقررات سختگیرانه Emission

• دستورالعمل‌های جدید برای حمل‌ونقل مواد خطرناک

باعث شده است HSE از سطح «اجرایی» به «استراتژیک» منتقل شود.

۲.۳ ظهور استانداردهای حوزه ESG

امروزه ریسک‌های ایمنی و محیط‌زیستی به طور مستقیم وارد گزارش‌های ESG شده‌اند و این یعنی:

• مدیران مالی

• سرمایه‌گذاران

• مدیران ارشد

مستقیماً عملکرد HSE را جزو معیارهای ارزش‌گذاری سازمان‌ها لحاظ می‌کنند.

---

۳. محور دوم – دیجیتالی‌شدن HSE و انقلاب فناوری

یکی از بزرگ‌ترین تحولات جهانی، ادغام HSE با فناوری‌های دیجیتال است.

۳.۱ هوش مصنوعی (AI) و یادگیری ماشین

AI می‌تواند:

• الگوی حوادث را پیش‌بینی کند

• رفتار کارکنان را تحلیل کند

• داده‌های فرایندی را مانیتور کند

• ریسک‌های نوظهور را شناسایی کند

• گزارش‌های خودکار تولید کند

• قابلیت Digital Permits ایجاد کند

نرم‌افزارهای جدید مبتنی بر AI حوادث را قبل از وقوع پیش‌بینی می‌کنند (Predictive Safety).

۳.۲ اینترنت اشیا (IoT)

حسگرهای هوشمند اکنون قادرند:

• گازها را پایش کنند

• ارتعاش تجهیزات را تحلیل کنند

• Fatigue کارگران را تشخیص دهند

• رفتارهای خطرناک را رصد کنند

• کیفیت هوا و گرما را اندازه‌گیری کنند

۳.۳ Digital Twin

Digital Twin باعث شده HSE دیگر فقط مبتنی بر گذشته نباشد؛ بلکه بتوان آینده را شبیه‌سازی کرد:

• شبیه‌سازی انفجار

• مدل‌سازی انتشار گاز

• پیش‌بینی تأثیر خرابی‌ها

• تحلیل سناریوهای HAZOP

۳.۴ واقعیت مجازی (VR) و واقعیت افزوده (AR)

در آموزش‌های HSE:

• VR برای آموزش کار در فضای بسته، ارتفاع، آتش‌نشانی

• AR برای دستورالعمل‌های تعمیرات

• شبیه‌سازهای سه‌بعدی حوادث

این فناوری‌ها آموزش را عمیق‌تر، سریع‌تر و کم‌خطرتر کرده‌اند.

۳.۵ نرم‌افزارهای Smart HSE

نرم‌افزارهای جدید:

• Permit to Work دیجیتال

• Incident Management هوشمند

• Online Audits

• Behavior Analytics

• Dashboardهای HSE با KPIهای Predictive

این نرم‌افزارها ساختار مشاغل HSE را کاملاً تغییر می‌دهند.

---

۴. محور سوم – تغییرات اقلیمی و ظهور «ریسک‌های آب‌وهوایی»

تغییرات اقلیمی (Climate Change) یکی از جدی‌ترین محرک‌های تحول HSE است.

۴.۱ افزایش استرس گرمایی

کار در محیط‌های باز و گرم در صنایع:

• نفت

• گاز

• فولاد

• ساختمان

• معدن

با خطرات جدیدی مانند Heat Stroke روبه‌رو شده است. استاندارد پیشنهادی OSHA برای گرما نشان‌دهنده جدیت این موضوع است.

۴.۲ افزایش فرکانس حوادث طبیعی

شرکت‌ها با موارد زیر مواجه‌اند:

• طوفان

• سیل

• زلزله

• آتش‌سوزی‌های گسترده جنگلی

اینها مستقیماً سیستم‌های PSM، مدیریت بحران و BCM را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

۴.۳ افزایش حساسیت به محیط‌زیست

استانداردهای جدید شفافیت محیط‌زیستی (E-Transparency) به سازمان‌ها فشار می‌آورد که:

• انتشار آلایندها را کاهش دهند

• پسماندها را مدیریت کنند

• مصرف انرژی را بهینه کنند

نقش HSE در این میان بسیار پررنگ شده است.

---

۵. محور چهارم – تکامل PSM، HAZOP و سیستم‌های تحلیل ریسک

تمام مدل‌های PHA و PSM طی ۱۰ سال اخیر دچار دگرگونی شده‌اند.

۵.۱ تحول در روش‌های تحلیل ریسک

روش‌های جدید شامل:

• BowTie Dynamic

• Dynamic Risk Assessment (DRA)

• Real-Time HAZOP

• Predictive Failure Analysis

• AI-Assisted FMEA

۵.۲ تغییر نقش مهندسان HSE

کارشناس HSE دیگر فقط PPE و چک‌لیست نیست. او باید:

• تحلیل‌گر داده باشد

• مدل‌ساز ریسک باشد

• توانایی کار با نرم‌افزارهای پیچیده داشته باشد

• تصمیم‌های مدیریتی بگیرد

۵.۳ حرکت از Reactive به Predictive

دنیا از مدیریت حادثه پس از وقوع
→
به پیش‌بینی حادثه قبل از وقوع
حرکت کرده است.

---

۶. محور پنجم – ادغام HSE با ESG و مسئولیت اجتماعی

در جهان امروز، HSE دیگر فقط ‌برای ایمنی داخلی سازمان نیست.

۶.۱ نقش HSE در سرمایه‌گذاری و ارزش سازمان

سرمایه‌گذاران در گزارش‌های ESG موارد زیر را بررسی می‌کنند:

• تعداد حوادث

• شدت جراحات

• عملکرد محیط‌زیستی

• برنامه‌های سلامت کارکنان

• شاخص‌های روان‌شناسی شغلی

۶.۲ HSE و حکمرانی شرکتی

HSE اکنون بخشی از کمیته‌های:

• Governance

• Risk Committee

• Sustainability Council

است و مدیر HSE عملاً به یک مدیر ارشد استراتژیک تبدیل شده است.

---

۷. محور ششم – جهانی‌شدن زنجیره تأمین و پیچیدگی‌های جدید

۷.۱ افزایش پیمانکاران فرعی

امروزه سازمان‌ها با ده‌ها پیمانکار کار می‌کنند و این چالش بزرگی برای HSE است.

• تفاوت فرهنگ ایمنی

• تفاوت استانداردها

• تفاوت سطح آموزش

• تفاوت دستورالعمل‌های اجرایی

۷.۲ مدیریت ریسک در زنجیره تأمین جهانی

HSE اکنون باید:

• کشورهای مختلف

• قوانین مختلف

• خطرات چندلایه

را به صورت یکپارچه مدیریت کند.

۷.۳ افزایش الزامات شفافیت

مشتریان جهانی و شرکت‌های چندملیتی از تأمین‌کنندگان می‌خواهند:

• گزارش HSE ارائه دهند

• ممیزی شوند

• شاخص‌های ایمنی خود را منتشر کنند

---

۸. محور هفتم – تأثیر این تحولات بر آینده مشاغل HSE

۸.۱ مشاغل سنتی HSE در حال تغییر هستند

مشاغل زیر نقش‌شان کم‌رنگ می‌شود:

• افسر HSE سنتی

• بازرس میدانی بدون مهارت دیجیتال

• کارشناسانی که فقط PPE مدیریت می‌کنند

• نقش‌های تکراری چک‌لیستی

۸.۲ ظهور مشاغل جدید

۱. تحلیل‌گر داده‌های HSE (HSE Data Analyst)

وظیفه: تحلیل داده‌ها، ساخت مدل‌های پیش‌بینی حوادث

۲. متخصص HSE دیجیتال (Digital HSE Specialist)

وظیفه: کار با:

• IoT

• Digital Twin

• نرم‌افزارهای هوشمند

۳. تحلیل‌گر ریسک پیش‌بینی‌گر (Predictive Risk Analyst)

وظیفه: مدل‌سازی رفتار انسان و پیش‌بینی خطاها

۴. طراح سیستم‌های VR برای آموزش HSE

وظیفه: ایجاد سناریوهای آموزشی ایمن

۵. مدیر ESG

وظیفه: ادغام HSE با محیط‌زیست، پایداری و حکمرانی

۶. متخصص حرفه‌ای PSM

با افزایش پیچیدگی صنایع، نیاز به PSM Specialists بیشتر شده است.

۷. مدیر تاب‌آوری سازمانی (Resilience Manager)

وظیفه: مدیریت بحران، BCM، استراتژی‌های ضدشوک

---

۹. مهارت‌های موردنیاز متخصصان آینده HSE

۹.۱ مهارت‌های فنی جدید

• مدل‌سازی داده‌ها

• کار با نرم‌افزارهای هوشمند

• تحلیل سیستم‌های پیچیده

• Cyber Safety

• Digital Permit Systems

• HAZOP با کمک AI

۹.۲ مهارت‌های مدیریتی

• تصمیم‌گیری مبتنی بر ریسک

• مدیریت تغییر

• رهبری فرهنگ ایمنی

• مدیریت پیمانکاران

۹.۳ مهارت‌های بین‌رشته‌ای

• روان‌شناسی ایمنی

• علوم رفتاری

• تحلیل اقتصادی HSE

• مهارت‌های ESG

---

۱۰. ۱۷ روند جهانی که آینده HSE را شکل می‌دهند

1. دیجیتالی‌شدن آموزش

2. IoT در پایش محیطی

3. استفاده از AI در تحلیل حوادث

4. کاهش نقش چک‌لیست سنتی

5. افزایش استفاده از VR

6. ظهور Digital Twin

7. مقررات سختگیرانه انتشار آلاینده‌ها

8. فشارهای ESG

9. افزایش استرس گرمایی

10. جهانی‌شدن زنجیره تأمین

11. اهمیت سلامت روان

12. Safety Leadership محور

13. فرهنگ گزارش‌دهی بدون ترس

14. تحلیل Predictive

15. افزایش اتوماسیون تجهیزات

16. حساسیت به خطرات اقلیمی

17. نیاز به کارکنان چندمهارته

---

۱۱. جمع‌بندی

تحولات جهانی در حوزه HSE نشان می‌دهد که:

• HSE در حال تبدیل شدن به یک نقش استراتژیک و کلیدی در سازمان‌هاست

• فناوری‌های دیجیتال ساختار مشاغل HSE را دگرگون کرده‌اند

• ریسک‌های اقلیمی و محیط‌زیستی نقش جدیدی در تصمیم‌های مدیریتی یافته‌اند

• سازمان‌ها برای بقا باید HSE را جزئی از فرهنگ، استراتژی و ساختار خود کنند

• مشاغل آینده HSE پیچیده‌تر، تحلیلی‌تر، دیجیتال‌تر و بین‌رشته‌ای‌تر خواهند شد

سازمان‌هایی که این تحولات را جدی بگیرند، نه‌تنها ایمنی و سلامت کارکنان خود را بهبود می‌بخشند، بلکه تاب‌آوری، سودآوری و پایداری خود را نیز در آینده تضمین خواهند کرد.

مقدمه

از ابتدای سال ۱۴۰۲، موضوع چت بات ها و هوش مصنوعی در فضای عمومی دنیا مطرح گردید. از همان زمان و بصورت موازی، صحبت های زیادی در خصوص کاربرد آن در حوزه ی HSE نیز مطرح گردید. اما بیش از اینکه موضوعات هوش مصنوعی در خصوص موضوعات فنی مطرح شوند، استفاده ی آنها در ساخت تصاویر مورد توجه قرار گرفته بود. از این رو در حوزه ی ایمنی وبهداشت شغلی نیز، بخش زیادی از گفتمان ها در خصوص ساخت تصاویر و امور گرافیکی و مالتی مدیا در این خصوص مطرح گردید.

شاید اولین اقدام در این خصوص نیز، انتشار پادکست سیف کست با موضوع کاربرد هوش مصنوعی در HSE بود. این پادکست را می توانید از این قسمت گوش کنید.

پس از آن، کاربردهای متنی و نگارشی هوش مصنوعی بیشتر مورد توجه قرار گرفت و بخش زیادی از کاربران حرفه ای، اقدام به تدوین مستندات و طرح های عملیاتی خود از این طریق نمودند.

تدوین دستورالعمل ها، روش های اجرایی، انجام برنامه های ارزیابی و مدیریت ریسک، بعنوان بخشی از این اقدامات مطرح گردیده است.

توسعه ی این ابزارها به سرعت ادامه داشت و در همین راستا، اپیزودهای دوم و سوم سیف کست در خصوص نکات کاربردی در استفاده از هوش مصنوعی نیز منتشر شدند.

اما با توجه به اینکه حجم بالایی از این موارد بایستی به صورت تصویری و آنلاین ارائه می شدند، قطعا پادکست ها و فایل های صوتی پاسخگوی این نیاز نبودند. از این رو اولین کارگاه آموزشی کاربرد هوش مصنوعی در HSE، در ۱۹ فروردین ۱۴۰۳ بصورت عمومی و با حضور ۲۰۰ نفر برگزار گردید.

در این کارگاه ها موضوعاتی نظیر:

• تدوین مستندات با هوش مصنوعی
• طراحی ها و مالتی مدیا با هوش مصنوعی
• تحلیل و ارزیابی
• تدوین صلاحیت ها، شرح وظایف و مسئولیت ها

 

اما دستیارهای هوش مصنوعی، بخش شگفت انگیزی از تکنولوژی های مربوط به هوش مصنوعی بودند که در ابتدای سال ۱۴۰۴ توسط کمپانی های بزرگ ارائه شدند. این دستیارها به شما کمک می کردند تا بتوانید دستیارهای تخصصی خود را بسازید. اگر قصد مطالعه در خصوص آنها را دارید می توانید به این لینک مراجعه کنید.

دستیارها با توجه به نوع کاربری، نقش کلیدی را برای گروه های علاقه مند داشتند و این امکان را فراهم کردند که بخش زیادی از فعالیت ها را از طریق آنها برون سپاری کنیم.

اما شاید بزرگترین دستاورد در این خصوص، ساخت نرم افزارها با هوش مصنوعی بود. نرم افزارها و کد نویسی، یکی از نقاط ضعف اساسی کلیه ی کارشناسان این حوزه بوده و هست. ما به دلایل مختلف، امکان استفاده از نرم افزارها را در محیطهای کاری خود نداشته ایم و نتوانسته ایم از آنها بصورت بهینه استفاده کنیم. از این رو، اولین دوره ی ساخت نرم افزار با هوش مصنوعی در تاریخ ۸ مرداد ۱۴۰۴ برگزار شد و با این کار، چرخه ی سیستم مدیریت هوش مصنوعی در HSE تا حد قابل قبولی تکمیل گردید.

قطعاً در آینده این تغییرات بسیار بیشتر خواهند بود، از این رو می توانید برای همراستا بودن با این تغییرات و آنچه تا کنون رخ داده است، نسبت به تهیه و استفاده از پکیج آموزشی کامل کاربرد هوش مصنوعی در HSE اقدام کنید.

 

کتاب اصول گزارش دهی در HSE

دانلود کتاب:

HSE REPORTS- BLD2

 

نحوه ی ارائه ی مطالب، در اکثر اوقات، از خود مطالب مهمتر می شود. همه ی ما این موضوع را تجربه کرده ایم. شرایطی که علیرغم اینکه می دانیم کارهای زیادی انجام داده ایم، قادر نیستیم آنها را به درستی ارائه کنیم. این ضعف از دو عامل اساسی ایجاد می شود. یا اطلاعات را به درستی جمع آوری نکرده ایم، یا قدرت بیان و ارائه ی بی نقص مطالب را نداریم. و این شرایط اصولاً نارضایتی هر دو گروه را در پی خواهد داشت. هم گروه ارائه کننده و هم گروه شنونده!

البته نباید فراموش کنیم که این شمشیر دو سویه است. هستند افرادی که فعالیتی انجام نداده اند، ولی با پرزنت عالی و بی نقص، دل دیگران را به دست می آورند. که قطعاً در اینجا ما نسبت به روش اعلام برائت می کنیم! کار درست، زیر بنای درست لازم خواهد داشت. برای ارائه ی گزارش، قطعاً باید چیزی برای گزارش کردن هم وجود داشته باشد. و این نکته ای ست که ما سعی می کنیم در این کتاب به آن بپردازیم.

سال هاست که یکی از درخواست های مشترک از اینجانب، فرمت مناسب گزارش بوده است. افراد از گروه ها و شرکت های متفاوت، فارغ از اینکه کاری انجام داده یا نداده اند، این درخواست را دارند که یک فرمت گزارش در اختیارشان قرار دهم:

• گزارش عملکرد
• گزارش مانور
• گزارش ریسک
• گزارش حادثه
• گزارش بازدید
• گزارش پروژه
• گزارش پیمانکار
• و …

و هر بار نسبت به این موضوع عمیقاً فکر کرده ام که آیا آنها قصد دارند با یک فرمت گزارش، برای خود عملکرد بسازند؟ یا اینکه واقعاً عملکردی وجود دارد که قصد دارند در قالب آن فرمت گزارش آن را ارائه کنند؟ و همواره می توان حدس زد که بخش قالبی از این درخواست ها، با هدف عملکرد سازی بوده است، نه گزارش عملکرد!

به هر روی، باید بپذیریم که گزارش نویسی و گزارش دهی، صرفاً گام پایانی از یک فرایند یا پروژه نیست، بلکه اگر در جریان هستیم که قرار است در پایان هر کاری، گزارشی ارائه شود، قالب یا فرمت آن را باید پیش از شروع کار مشخص کنیم، آن هم به بهترین شیوه! تا در پایان کار، نه تنها نگران گزارش نباشیم، بلکه انبوهی از اطلاعات طبقه بندی شده، برای انتقال به فرمت از پیش تعیین شده داشته باشیم.

این کتاب، راهنمایی ست برای تمام فعالان حوزه ی HSE. حتی یک مدیر HSE هم در بهترین حالت، زیر نظر مدیر عامل یک مجموعه مشغول به فعالیت بوده و محکوم به گزارش دهی از عملکرد واحد HSE می باشد. پس بنابراین استثنایی نداریم! همه ی افراد می توانند با مطالعه ی این کتاب، توان ارائه ی خود را در حوزه ی HSE ارتقاء دهند.

این کتاب ۲ بخش کلی دارد، در بخش اول به کلیات اصول گزارش نویسی در HSE و ساختار گزارشات می پردازیم، در بخش دوم به انواع گزارشات در حوزه ی HSE و ابزارهای مختلف جهت ارائه ی آنها می پردازیم و به شاخص هایی که می توانید در گزارشات مختلف از آنها استفاده کنید اشاره می کنیم. برای فهم بهتر کتاب، در جای جای آن از مثال های بسیار ساده برای درک مسائل ارائه شده پرداخته ایم. هدف از سادگی آنها نیز، قابلیت استفاده برای تمامی گروه ها در سطح کارخانه ها، پروژه ها، و سایر حوزه های خدماتی بوده است.